تا مدتها پیش، والدین به فاصله سنی بین فرزندان توجهی نداشتند، ولی پس از آشنایی با برنامه تنظیم خانواده و با آگاهی از این که فاصله سنی بین فرزندان تا حد زیادی بر روابط آنها تاثیر می گذارد، این موضوع مورد توجه قرار گرفته است. امروزه معلوم شده است که رعایت فاصله سنی مناسب بین فرزند اول و دوم، تاثیر مهمی در تکامل و بهداشت روانی آنها دارد. بعضی والدین احساس می کنند که کودکان آنها به علت فاصله سنی کم یا زیاد، توافق و همکاری لازم را با همدیگر ندارند و به خوبی باهم کنار نمی آیند. نظر این والدین در مورد فرزندانشان ممکن است درست باشد، اما یک قائده کلی و توافق عمومی در مورد فاصله سنی مناسب وجود ندارد. روایط خانوادگی تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می گیرد و در مقایسه با سایر عوامل، فاصله سنی بین فرزندان ممکن است تاثیر مهمی نداشته باشد.
شایان ذکر است که طرز رفتار والدین بلا بچه ها تحت تاثیر سن و اختلاف سن آنها قرار دارد، بنابراین برای فاصله های سنی مختلف می توان امتیازها و نارسایی هایی را برشمرد. اگر فرزند دوم در راه است، یا قبال به دنیا آمده است، اطلاعات این مقاله راهنمای خوبی درباره فاصله سنی بین فرزندان خواهد بود.
– فاصله سنی بین ۹ تا ۱۸ ماه: اگر فاصله سنی بین فرزندان کمتر از ۱۸ ماه باشد، با فرزندانی سر و کار دارید که اغلب نیازهای مشترک و مشابهی دارند. وقتی نوزاد به دنیا می آید، فرزند اول هنوز دارای توقعات بچه گانه ای برای استراحت، جلب توجه و تغذیه می باشد. بچه اول نمی تواند اختلاف بین سن خود و نوزاد را تشخیص دهد، و حتی ممکن است حضور ناگهانی نوزاد او را دلتنگ و ناراحت کند. در این فاصله سنی فرزند اول در مرحله ای از تکامل قرار دارد که در پی استقلال و خودکفایی است تا وابستگی اش را به والدین، به ویژه مادر کم کند. اما در شرایط جدید، وابستگی زیادی به مادر نشان می دهد و نسبت به دیگران پرخاشگر می شود. اگر والدین و سایر نزدیکان در مراقبت از دو کودک همکاری کنند و اگر مادر بتواند مدتی از وقت خود را به کودک بزرگتر اختصاص دهد، این فاصله سنی بین فرزندان به دشواری قابل تحمل خواهد بود.
در این شرایط، به تدریج که کودکان بزرگتر می شوند، به علت نزدیک بودن سن می توانند هم بازیهای خوبی برای هم باشند. کودک کوچکتر تلاش می کند که از بزرگتر عقب نماند و فرزند اول ممکن است که رقیب کوچک او بهتر مورد توجه قرار می گیرد و هر چیز را آسانتر به دست می آورد. این احساسات گاهی به رقابت شدید بین آنها منجر می شود و برای جلوگیری از این اتفاق باید از دخالت در دعواهای آنها و مقایسه شان با هم خودداری کرد. در کنار این رقابتها، بسیاری از خواهران و برادرهای بزرگتر که فاصله سنی کمی دارند، خود را نسبت به هم خیلی نزدیکتر احساس می کنند و این احساس رفاقت در طول زندگیشان ادامه می یابد.
مهمترین نکته مورد توجه در این فاصله سنی بین فرزندان، ناتوانی و ضعف مادر است که اطرافیان باید مواظب سلامتی او باشند.
– فاصله سنی بین ۱۸ ماه تا ۳ سال: این فاصله سنی بین فرزندان رایج ترین فاصله سنی است و امتیازات زیادی دارد. بچه بزرگتر تا حدودی به حرف والدین گوش می کند و سخنان آنها را می فهمد و اگر نزدیک سه سالگی باشد، می تواند تمایلات و عقاید خود را بیان کند. اگر کودک اولی دو ساله باشد، با این که به مراقبت زیادی –مثل تعویض پوشک- نیاز دارد، لیکن می تواند برای رفع نیازهای خود مدتی صبر کند. کودک بزرگتر برای خواب احتمالا برنامه منظمی دارد، و معمولا تمام شب می خوابد، ولی با ورود نوزاد ممکن است این برنامه مختل و در طول شب بیدار شود. او می تواند برای مدت کوتاهی به تنهایی با اسباب بازیهایش مشغول شود و در مرحله ای از تکامل قرار دارد که علاقه زیادی به مساعدت والدین و تقلید از آنها نشان می دهد. با این که کودک به علت توجه مادر به نوزاد، تا حدی خود را فراموش شده احساس می کند، ولی می داند که نوزاد به توجه بیشتری نیاز دارد. والدین می توانند ضمن گفتگو با فرزند اول او را قانع کنند و با گوش دادن به حرفهای او، بار دلتنگی و نکرانی اش را کم کنند. گاهی کودک برای جلب توجه والدین، رفتار بچه گانه ای می کند و وابستگی شدیدی به مادر نشان می دهد. این رفتار را در این شرایط باید امری عادی تلقی کرد.
این فاصله سنی بین فرزندان برای والدین عادی است. آنها روش تربیتی و پرورش کودک اول را تجربه کرده اند و تربیت و نگهداری از فرزند دوم، به خاطر این تجربه و آشنایی آسان است. اینجا فاصله سنی بین فرزندان به اندازه ای است که می توانند برای هم همبازی خوبی باشند و درعین حال به خاطر فاصله سنی، به طور جداگانه توجه والدین را به خود جلب کنند. این دو کودک احتمالا در مهد کودک و مدرسه در یک کلاس قرار نمی گیرند و این موضوع رقابت بین آنها را کاهش می دهد. از آنجا که این فاصله سنی خیلی رایج است، احتمال این که آشنایان شما هم فرزندانی با این فاصله سنی داشته باشند زیاد است. این موضوع معاشرت با این آشنایان را برای والدین و کودکان عملی و مطلوب می سازد.
– فاصله سنی بین ۳ تا ۵ سال: بعضی از کارشناسان تعلیم و تربیت کودکان، بهترین فاصله سنی بین فرزندان را ۳ تا ۴ سال می دانند. به عقیده آنها وقتی کودک اول به سن ۳ تا ۴ سالگی می رسد، می تواند به خوبی حرف بزند و قدرت درک و فهم و استقلال او به اندازه ای است که به مراقبت و توجه زیادی نیاز ندارد. با توجه به این دلایل، فاصله سنی بین ۳ تا ۴ سال فاصله خوبی است، ولی با در نظر گرفتن شرایط و ملاحظات دیگر ممکن است رعایت این فاصله سنی عملی نباشد. به علاوه هیچ گزارش عملی مبنی بر امتیاز این فاصله سنی بین فرزندان منتشر نشده است.
بعضی والدین از این که کودک اول پس از ۳ تا ۴ سال که شماره یک به حساب آمده است، با ورود نوزاد خود را فراموش شده تلقی می کند، احساس خوبی ندارند. این نکته درست است که رابطه اختصاصی کودک با والدین پس از مدتی پایان می یابد، اما باید دانست که در این سن کودک در مرحله ای از رشد است که می تواند نیازهای اجتماعی خود را توسط افرادی غیر از والدین برطرف سازد. کودک در ۳ سالگی علاقه زیادی به بازی با بچه ها و رفتن به مهد کودک پیدا می کند. حتی اگر نوزاد وارد خانواده نشود، این رابطه اختصاصی به تدریج تغییر پیدا می کند. برای والدینی که صاحب فرزند دوم می شوند، این رفتار کودک فرصت خوبی ایجاد می کند تا به او اجازه دهند که رشد و استقلال خود را به دست آورد.
داشتن کودک اول در این گروه سنی به این معنی نیست که او برای آشنایی و سازگاری با نوزاد از کمک دیگران بی نیاز است. البته او در این سن دارای قابلیتها و تواناییهایی است که می تواند تغییر را بپذیرد و کم توجهی والدین را با سرگرمیهای دیگر جبران کند.
بزرگترین نارسایی این فاصله سنی بین فرزندان تفاوت علایق و تواناییهای آنها برای مدتی نسبتا طولانی است. به علت این تفاوت برای سرگرمی و جلب توجه هر یک از آنها فعالیتها و روشهای متفاوتی لازم است. بعضی از والدین از این تفاوتها لذت می برند.
– تفاوت سنی ۵ سال و بیشتر: این فاصله سنی بین فرزندان باعث می شود که هر یک از فرزندان در بسیاری از جنبه های زندگی به صورت مستقل رشد کنند. در بین این کودکان نیز رقابت وجود دارد ولی شدت آن کمتر است. دوستان و هم بازیهای این کودکان متفاوت و فعالیتها و مدرسه آنها هم با هم احتمالا متفاوت است. با وجود این تفاوتها ، این خواهر و برادر ها می توانند پیوند دوستی عمیقی بین خود برقرار کنند. معمولا خواهر و برادر های بزرگتر در این موقعیتها، از این که گاهی می توانند نقش والدین را بازی کنند، احساس غرور می کنند. این فاصله سنی به ندرتدر خانواده ها دیده می شود و اگر دیده شود، والدین از این که پس از بزرگ شدن فرزند اول و بعد از مدتی استراحت صاحب نوزاد شده اند، احساس خوبی دارند. آنها از این که مجبور نیستند به طور همزمان یا با فاصله کمی خرج تحصیلات عالی فرزندشان را فراهم کنند، نگرانی ندارند.
